ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΩΤΩΝ
«Η Ράχη των Δακρύων και τα Μαντηλώματα- Μπαχτσίσια.
Τέχνη και έθιμα των μαστοροχωρίων Γρεβενών»
Εισαγωγή – Σκοπός
Οι κατασκευές των πετρο-μαστόρων από τις περιοχές του Βοϊου και της Ηπείρου είναι πολυάριθμες και σπουδαίες, ώστε ορθώς έμεινε η έκφραση ότι αυτοί μάστορες “έχτισαν τον κόσμο”.
Από το 16ο αιώνα και για περισσότερο από τρεις αιώνες, οι λιθοξόοι με τα μπουλούκια τους ταξιδεύουν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και σε όλα τα Βαλκάνια. Από τα τέλη όμως του 19ου αιώνα αναπτύσσονται ραγδαία και αναλαμβάνουν πιο μακρινές αποστολές όπως στην Αίγυπτο, Σουδάν, Αιθιοπία, Κογκό, Περσία, παραλιακή Τουρκία (Σμύρνη, Προύσα), Ρωσία (Ιρκούτσκ, Βλαδιβοστόκ), Γαλλία και Αμερική. Λόγω της μεγάλης περιόδου απουσίας των ανθρώπων αυτών, τα έθιμα που συνόδευαν την αναχώρηση τους από τον τόπο τους καθώς και αυτά που σχετίζονταν με την εργασία τους, αποτελούσαν σημαντικά γεγονότα των κοινοτήτων των περιοχών αυτών, που εκείνη την περίοδο γνώριζαν μεγάλη ακμή.
Τα μαστοροχώρια της περιοχής αυτής, οργάνωναν τη ζωή τους με βάση τον κύκλο αναχώρησης και άφιξης των ξενιτεμένων μαστόρων τους, ενώ η οικονομική τους ανάπτυξη βασίζονταν σε πολύ μεγάλο βαθμό στις καλές αμοιβές που οι μάστορες εισέπρατταν κατά την πολύμηνη απουσία τους. Η συνέπεια κι ο επαγγελματισμός των μαστόρων είχαν ως αποτέλεσμα μια καλή αμοιβή αλλά και κάτι παραπάνω από τα συμφωνηθέντα, εφόσον η δουλειά κι η αξιοσύνη τους αναγνωρίζονταν. Έτσι το ξεπροβόδισμα στην Ράχη των Δακρύων, αλλά και τα μαντηλώματα-μπαξίσια και τα ασημώματα των μαστόρων αποτελούν σημαντικά στοιχεία ανάδειξης του χαρακτήρα αυτών των κοινοτήτων. Η παρούσα πρόταση στοχεύει στην αναβίωση και ανάδειξη του δρώμενου του αποχαιρετισμού των μαστόρων που λάμβανε χώρα στην Ράχη των Δακρύων. Ένας επιπρόσθετος στόχος είναι η ανάδειξη και η αναβίωση του δρώμενου του μαντηλώματος ή ασημώματος των μαστόρων από τις κοινότητες, κυρίως αστικές της εποχής εκείνης, όταν ολοκληρώνονταν το σπουδαίο έργο για το οποίο τους είχαν καλέσει στον τόπο τους. Μέσα από τις ανωτέρω δράσεις ενεργοποιούνται οι κοινωνίες των ανωτέρω περιοχών με κέντρο βάρους την αναβίωση της τέχνης της πέτρας, μια τέχνη που οδήγησε στην ανάπτυξη των πληθυσμών και γενικότερα των αστικών περιοχών, καθώς το σύνολο των κατασκευών και υποδομών υλοποιούνταν από πετράδες, μια τέχνη που δυστυχώς σήμερα αργοσβήνει.
Τα δρώμενα και οι δράσεις της παρούσας πρότασης θα λάβουν χώρα στο Κυπαρίσσι Γρεβενών, γνωστό μαστοροχώρι της περιοχής. Μια κοινότητα που παρουσιάζει κι η ίδια εξαιρετικά δείγματα της μαστορικής τέχνης της πέτρας (εκκλησία Αγ. Γεωργίου, κτήριο Δημοτικού Σχολείου – νυν Λαογραφική Συλλογή, εικονοστάσι Βράγκα αλλά και περιορισμένες οικίες), ενώ γειτονικά χωριά διαθέτουν αξιόλογο παραδοσιακό χαρακτήρα (Καλλονή). Τα έθιμα που αναφέρθηκαν ανωτέρω, εξάλλου, απαντώνται στην ευρύτερη περιοχή που περιλαμβάνει πολλά χωριά, όπως η Καλλονή, το Τρίκορφο, ο Αγ. Κοσμάς, οι Εκκλησιές, το Δασύλλιο, κ.ά.
Το σκεπτικό της δράσης
Η αναβίωση των εθίμων και των μυστικών που σχετίζονται με την κύρια δραστηριότητα των κατοίκων των Μαστοροχωρίων θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο αναφοράς της κοινότητας και πόλο έλξης των κατοίκων της περιοχής αλλά και μελών των γειτονικών κοινοτήτων την περίοδο του καλοκαιριού, ημερομηνίες που προτείνονται στην παρούσα πρόταση, προκειμένου να ξαναπάρουν ζωή τα έθιμα του αποχαιρετισμού και των μανταλωμάτων αλλά και να αναδειχτεί το πολιτιστικό τους απόθεμα και ο χαρακτήρας τους, αναδεικνύοντας και διαφυλάσσοντας την σημαντική και σχεδόν μοναδική άυλη πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής.
Το Κυπαρίσσι είναι μια μικρή, ορεινή κοινότητα στον Δήμο Αγίου Κοσμά Γρεβενών, μια από τις πιο φτωχές περιοχές της χώρας. Αυτό, καθώς και οι γειτονικές κοινότητες μετρούν πλέον ελάχιστους μόνιμους κατοίκους, αφού η μετανάστευση διαχρονικά έπληξε αυτούς τους τόπους, των οποίων οι κάτοικοι μετανάστευσαν τόσο σε τόπους του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού. Ακόμη και σήμερα η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα υψηλούς δείκτες ανεργίας γεγονός που καθιστά ακόμη σημαντικότερη την ανάδειξη του ρόλου της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς ως παράγοντα βιώσιμης ανάπτυξης ενός απομονωμένου τόπου.
Επιπλέον, οι νέοι έχουν διατηρήσει ισχυρούς δεσμούς με τον τόπο καταγωγής τους, οι οποίοι ανατροφοδοτούνται ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες. Στο σημείο αυτό βρίσκεται, ίσως, και η σημαντικότερη πρόκληση. Να μπορέσουν να λειτουργήσουν τα έθιμα αυτά όχι μόνο ως στοιχείο του παρελθόντος αλλά και ως στοιχεία συνυφασμένα με την πολιτισμική μνήμη της περιοχής και των γειτονικών αστικών περιοχών (πέτρινα γεφύρια και εκκλησίες, ρολόι Γρεβενών κ.α.) αλλά και ως πόλος ανατροφοδότησης και εξωστρέφειας της κοινότητας. Να αποτελέσουν αφορμή για την ανάδειξη της μορφής των Μαστοροχωρίων Γρεβενών που μέχρι πρόσφατα δεν τα γνώριζε κανείς, γεγονός που μπορεί να συμβάλλει στην άρση της εγκατάλειψης των οικισμών αυτών.
Τέλος, η διοργάνωση πολυδύναμων δράσεων εκπαιδευτικού και ψυχαγωγικού χαρακτήρα μπορεί να καταστήσει τις κοινότητες πόλο έλξης τόσο για τους ντόπιους, όσο και για εκδρομείς που ενδιαφέρονται για θεματικό τουρισμό, αυτούς που αγαπούν την εξερεύνηση και την περιπέτεια (οικοπεριηγητές, μελετητές, φυσιολάτρες, κ.ά.). Επιπλέον μπορεί να ζωντανέψει παλιές διαδρομές μετατρέποντας τες σε διαδρομές πολιτιστικού ενδιαφέροντος.
Επιπρόσθετο και εξίσου σημαντικό άξονα αποτελεί η μεταλαμπάδευση της τέχνης της πέτρας στους νεότερους κατοίκους αυτών των περιοχών, αναδεικνύοντας τα μυστικά της τέχνης αυτής, ξεκινώντας από τα ειδικά εργαλεία ως τα μυστικά των υλικών και της κατασκευής. Ειδικά σε αυτήν την ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας υπάρχει μια συντονισμένη προσπάθεια για την ανάδειξη αυτών των μυστικών τόσο από την άποψη της πολιτισμικής κληρονομιάς όσο και από την δημιουργία έργων αποκατάστασης μνημείων στα οποία τα μυστικά της πέτρας βρίσκουν χρήση. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι τα τελευταία τρία χρόνια έχουν λάβει χώρα 5 σχολεία πέτρας και πηλού στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας (κανένα στην περιοχή του Κυπαρισσίου) αλλά έχουν ξεκινήσει παράλληλα έργα αποκατάστασης όπως η Μεγάλη Παναγιά στη Σαμαρίνα, το μοναστήρι των Ταξιαρχών, το τοξωτό γεφύρι του Πασά και άλλα. Γίνεται αντιληπτό ότι η παρούσα πρόταση εντάσσεται σε ένα γενικότερο πλαίσιο ενεργειών με περίπου κοινούς στόχους, διασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα της παρούσας πρότασης.
Γενική Περιγραφή
Η παρούσα πρόταση έχει ως κέντρο βάρους την αναβίωση και ανάδειξη δύο παραδοσιακών και ιστορικών δρώμενων, των μαντηλωμάτων και του αποχωρισμού από τη Ράχη των Δακρύων. Παράλληλα, θα λάβει χώρα εργαστήριο ανάδειξης των μυστικών της πέτρας.
Γλέντι – Μουσική βραδιά Δράσης
Η ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
Οι άνδρες του χωριού γνώριζαν την οικοδομική από πολύ παλιά. Οι καλφάδες (μαστόρια) μάθαιναν την τέχνη στα τσιράκια (μαθητευόμενοι) κι έτσι μεταδίδονταν από τη μια γενιά στην άλλη. Καθώς ο πληθυσμός αυξανόταν, η γη δε μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες της ζωής κι έτσι η φτώχεια και η στέρηση ανάγκασε τους κατοίκους των περιοχών να ξενιτεύονται και να αναζητούν εργασία σε άλλους τόπους. Συνήθεις τόποι εργασίας τους έγιναν με τον καιρό η Καβάλα, το Πράβι, η Κόρινθος. Μέχρι την Κωνσταντινούπολη έφταναν οι ξακουστοί μάστοροι των μαστοροχωρίων. Έτσι κάθε Μάρτη, άρχισαν να γεμίζουν το «γάτο» (δισάκι) με τα εργαλεία τους. Σκεπάρνι, χτένι, αλφάδι, μιστρί, σαούλ, πριόνι και η παρέα, -το μπουλούκι-έπαιρνε το δρόμο της ξενιτιάς.
Ο ξενιτεμός συνήθως ήταν ομαδικός, φρόντιζαν δηλαδή να φεύγουν κατά ομάδες, ως επί το πλείστον συγγενικές, για να αισθάνονται περισσότερη ασφάλεια και για να ανταπεξέρχονται καλύτερα στις άγνωστες γι’ αυτούς συνθήκες, που θα συναντούσαν στην ξένη γη.
Ξακουστοί τεχνίτες οι Κυπαρισσιώτες έχουν γίνει γνωστοί σε πολλά μέρη ως οι κτιστάδες (μαστόρια) Μπισιβαίοι ή Μπισιβήτες ή Μπισ(ι)οβίτες.
Η αναχώρηση τους από το χωριό γινόταν αρχές του Μάρτη και ο αποχωρισμός από την Ράχη των Δακρύων όπως έχει ονομαστεί η ράχη ανατολικά του χωριού προς Γρεβενά.
Το ταξίδι των μυστικών της πέτρας ξενικά από τη Ράχη των Δακρύων
Είναι ένας λοφίσκος άδενδρος, στ’ ανατολικά του χωριού. Διασχίζεται από το δρόμο που οδηγεί, κατηφορικός κι ανώμαλος, στα Γρεβενά. Εκεί γράφονταν ο επίλογος του ξεπροβοδίσματος και η έναρξη της περιπέτειας.
Το βραδύ της παραμονής της αναχωρήσεως ενός χωριανού, όλοι οι συγγενείς και φίλοι συγκεντρώνονται στο σπίτι του. Τρώνε όλοι μαζί, ανταλλάσσουν ευχές και γλεντούν ως τα μεσάνυχτα.
Το πρωί, μόλις ροδίσει η αυγή, ο ταξιδιώτης φορεί την πιο καινούργια φορεσιά του, κάνει μ’ ευλάβεια το σταυρό του στο σπιτικό εικόνισμα κι έχοντας για τιμητική συνοδεία όλους σχεδόν τους χωριανούς του ξεκινά για τη Ράχη. Στην εξώπορτα του σπιτιού του τον περιμένει ένα «γκιούμι» με νερό, το σπρώχνει με το δεξί του πόδι και χύνεται το περιεχόμενο του, «για να πάει νερό η δουλειά του». Έπειτα όλη η συνοδεία φτάνει κάτω από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Εκεί, όλοι σταματούν κι ο νέος που θα ξενιτευτεί μπαίνει στην εκκλησία, ασπάζεται τις εικόνες του, ανάβει το κερί του κι όλο έκσταση επιστρέφει στους δικούς του, που τον περιμένουν με δάκρυα στα μάτια.
Όλοι τώρα ξεκινούν για τη Ράχη. Οι ντόπιοι οργανοπαίχτες σκορπούν στους γύρω λόφους τους ήχους του κλαρίνου και του νταουλιού. Ο νέος μπροστά βαδίζει σα γαμπρός και διπλά του ο Κυρατζής (αγωγιάτης) οδηγεί το περήφανο άλογο, με τη χρωματιστή «μπαντανία» στην ολοπόρφυρη σέλλα. Φθάνουν στη Ράχη των δακρύων. Ο ίδιος ο ταξιδιώτης ή οι φίλοι του πυροβολούν στον αέρα. Οι οργανοπαίχτες παίζουν το τραγούδι του χωρισμού. Ο νιός αποχαιρετά πρώτα τους γονείς του, ύστερα τη γυναίκα του, αν είναι παντρεμένος, τα παιδιά του κι όλους τους συγγενείς και φίλους. Οι ευχές δίνουν και παίρνουν.
Ο νιός αποσπάται απ’ τούς δικούς του, ανεβαίνει στ’ άλογο και κατηφορίζει για την πόλη. Κανένας, όμως δεν κινείται απ’ την θέση του. Μένουν στη Ράχη και χαιρετούν με τα χεριά και τα λευκά μαντήλια, ως τη στιγμή που άλογο και αναβάτης φτάνουν στον «Μύλο του Κοσμά» και χάνονται από τα μάτια τους τα βουρκωμένα. Τότε σκυφτοί και θλιμμένοι γυρίζουν στο χωριό. Κόβουν από τις βαλανιδιές και τις γκορτσιές πράσινα κλαδιά και περνώντας από το σπίτι του ξενιτεμένου τα βάζουν στην εξώθυρα του. Η μάνα του ή η γυναίκα του, θ’ ανάψει το βράδυ τα καντήλια της εκκλησιάς, για να τον φυλάγουν οι άγιοι στην ξενιτειά και γρήγορα να τον φέρουν πίσω στο χωριό.
Κανείς από τους σπιτικούς την ημέρα αυτή δεν κοιμούνταν, για να μην κοιμάται και το τυχερό του ξενιτεμένου. Κι οι νύχτες, αμέτρητες, ακολουθούν τις ημέρες, οι μήνες περνούν, τα χρόνια φεύγουν και οι συγγενείς του ξενιτεμένου ζουν με την απαντοχή του ερχομού του και κάνουν τον καημό τους μουσική, τα βάσανα τους τραγούδι.
To ταξίδι συνεχίζει
με την κατασκευή του έργου (μυστικά της τέχνης της πέτρας)
Στα περισσότερα χωριά της Δυτικής Μακεδονίας το ορεινό του εδάφους δεν αφήνει πολλά περιθώρια καλλιέργειας και εξασφάλισης μιας στοιχειώδους ζωής. ‘Έτσι, την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας αναπτύχθηκε πολύ το επάγγελμα του μάστορα, του χτίστη σπιτιών, αρχοντικών, δημόσιων κτηρίων και γεφυριών. Το ακολούθησαν με συνέπεια και δημιούργησαν έργα πολιτισμού, αξιοθαύμαστα!
Κάθε άνοιξη, οργανωμένοι σε κομπανίες (μπουλούκια) που διέθεταν όλες τις οικοδομικές ειδικότητες ξεκινούσαν από τα παραπάνω μέρη και ταξίδευαν σε όλη την Ελλάδα, έχοντας εξασφαλίσει από τους Τούρκους ελεύθερη διέλευση καθώς λύνανε και δικά τους προβλήματα χτίζοντας για π.χ. σαράγια.
Αποχωρίζονταν οι μάστοροι τις γυναίκες και τα παιδιά τους και οι μανάδες τα παιδιά τους που δεν ήταν ασυνήθιστο να είναι 10- 12 χρονών και να πηγαίνουν για δουλειά ως «τσιράκια». Στο όνομα του πρωτομάστορα κλείνονταν οι δουλειές κι αυτός μοίραζε και τις αμοιβές. Στάρι ή καλαμπόκι ή χρήματα. Όταν έφταναν στον χώρο εργασίας το πρώτο που έπρεπε να εξασφαλίσουν ήταν η πέτρα, αφού με αυτήν θα χτίζανε. Φτιάχνανε ένα αυτοσχέδιο νταμάρι από όπου κάνανε εξόρυξη πέτρας, την καθαρίζανε, τη διαλέγανε και την μεταφέρανε με τα ζώα στο εργοτάξιο. Εκεί οι πελεκάνοι (πελεκητές της πέτρας) αναλάμβαναν το έργο τους, δηλαδή να δώσουν μορφή σε κάθε πέτρα ώστε να καλύψουν τις ανάγκες τους. Όταν δημιουργούσαν μια ικανή ποσότητα πέτρας για το ξεκίνημα, σκάβανε τα θεμέλια συνήθως 1 μέτρο βάθος.
Ακολουθούσε το έθιμο της θεμελίωσης. Ο νοικοκύρης για να είναι το σπίτι γερό θυσίαζε έναν κόκορα ή κατσίκι ή αρνί, ανάλογα με την οικονομική του δυνατότητα και το αίμα του ζώου στάζοντας στις 4 γωνίες του σπιτιού. Το θυσιαζόμενο ζώο το τρώγανε στο τέλος μόνο οι μάστοροι. Υπήρχε, επίσης, και το έθιμο του «ασημώματος» όταν ο πρωτομάστορας τοποθετούσε το πρώτο αγκωνάρι. Ο ιδιοκτήτης τοποθετούσε κάτι σε ασήμι ή χρυσό και τότε οι μάστοροι τον συμβούλευαν να απομακρυνθεί για να μη «χτίσουν» τον ίσκιο του. Τότε ο πρωτομάστορας έπαιρνε το ασήμωμα και το μοιραζότανε οι μάστοροι. Ακόμη στις 4 γωνίες τοποθετούσανε αγιασμένο νερό των Θεοφανείων. Άρχιζε τότε η δόμηση. Επιμελημένη στις γωνιές και στην εξωτερική επιφάνεια με τον καλύτερο χτίστη να χτίζει απ’ έξω. Τα καλά και μεγάλα αγκωνάρια εξασφάλιζαν τη στατική αντοχή του κτίσματος. Ο δικός του αυτοδίδακτος αντισεισμικός κανονισμός επέβαλλε τις ξυλοδεσιές εμφανείς ή κρυφές με ξύλα που τα προετοίμαζαν κόβοντάς τα τον Γενάρη , χωρίς φεγγάρι.
Οι ξυλοδεσιές επαναλαμβάνονταν σε κάθε μέτρο ύψους μέχρι την στέγη. Στο μεσοπάτωμα τοποθετούνταν τα χοντρά ξύλα που θα υποδεχόταν το πάτωμα, συνήθως ξύλινο. Όταν φτάνανε στη στέγη ενσωμάτωναν στην κατασκευή τους στρωτήρες κι εκεί καρφώνανε την στέγη.
Το ταξίδι (το έργο) τελειώνει με το έθιμο των μαντηλωμάτων
Αφού φτιάχνανε τον σκελετό της στέγης οργανώνανε μια μικρή γιορτή δίνοντας την ευκαιρία στο νοικοκύρη, τους συγγενείς και τους χωριανούς να εκφράσουνε τις ευχαριστίες στους μαστόρους για την καλή τους δουλειά με διάφορα δώρα.
Οι μάστοροι ήταν αυτοί που καθιέρωσαν αυτό το έθιμο γνωστό ως «μπαχτσίσια» ή «μαντηλώματα» προκειμένου λίγο πριν τελειώσει το έργο να πάρουν κάτι παραπάνω από τη συμφωνημένη αμοιβή. Φτιάχνανε έναν αυτοσχέδιο, ξύλινο σταυρό που τον καρφώνανε στην κορυφή έναν άλλο στην άκρη. Έδεναν μεταξύ των σταυρών ένα σχοινί κι εκεί κρεμούσαν τα δώρα να φαίνονται. Κάθε προσφορά συνοδεύονταν με χτυπήματα των σφυριών και των σκεπαρνιών στα ξύλα. Λέγανε κολακευτικά λόγια για τον προσφέροντα. Όταν το δώρο ήταν καλό η φασαρία ήταν πιο θορυβώδης.
Οι μαστόροι σε αυτή την τελετή, αν κάτι δεν τους ικανοποιούσε μιλούσανε στην γλώσσα τους, τα «κουδαρίτικα» που ήταν ακαταλαβίστικα για τους άλλους. Ήταν ο κώδικας επικοινωνίας των μαστόρων της Δυτικής Μακεδονίας, και πιο συγκεκριμένα της περιοχής Βοίου και Γρεβενών, της παλιάς επαρχίας Ανασελίτσας.
Προτάσεις δράσεων
Με αφορμή τις παραπάνω προκλήσεις, προτείνονται στην παρούσα οι παρακάτω δράσεις.
Α. Θεατρική αναπαράσταση του εθίμου του αποχωρισμού των μαστόρων και του μπουλουκιού τους στην Ράχη των Δακρύων. Το δρώμενο θα λάβει χώρα την Κυριακή 4 Αυγούστου στο Κυπαρίσσι και ώρα 12:00.
Η ράχη των δακρύων είναι η θέση του αποχωρισμού των μαστόρων από τον τόπο τους και τις οικογένειες τους με στόχο να δουλέψουν σε μακρινούς τόπους και να δημιουργήσουν μοναδικές κατασκευές αξιοποιώντας τα μυστικά της τέχνης της πέτρας και της λιθοδομής. Θα λάβει χώρα το θεατρικό του αποχωρισμού με τη συμμετοχή των ηθοποιών της θεατρικής ομάδας υπό τη διεύθυνση της Αλεξίας Πετροπούλου, εθελοντών κατοίκων της περιοχής αλλά και του ιππικού ομίλου της Σιάτιστας. Αξίζει να αναφερθεί ότι τα ταξίδια, ήταν μακρινά, ο απαιτούμενος εξοπλισμός (εργαλεία) βαρύς και η χρήση των αλόγων απαραίτητη.
Στη συνέχεια θα παρουσιάσουν μέσα από ψηφιακές πολυμεσικές εφαρμογές οι οποίες θα έχουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα και θα προβάλλουν τη λιθοδομή και άλλες συμβουλές του συγγραφέα και μάστορα της λιθοδομής Θανάση Πόραβου. Θα αναρτηθεί δωρεάν το Εγχειρίδιο για την Λιθοδομή σε μορφή ebook και audio book (με φωνές γνωστών ηθοποιών), στην ιστοσελίδα.
Στο χώρο της εκδήλωσή μας θα διανέμονται σελιδοδείκτες (καλλιτεχνικά εκτυπωμένοι) με τα εξώφυλλα των εγχειριδίων και το url της σελίδας που μπορούν να διαβάσουν και να ακούσουν οι αναγνώστες/ακροατές το εγχειρίδιο.
Θα υπάρχει επίσης ειδικό banner με αφίσα των εγχειριδίων και laptop προς επίδειξη για όσους ενδιαφέρονται ώστε να διευκολύνει την αναζήτηση τους και την ανάγνωση του δωρεάν εγχειριδίου. Το απόγευμα θα λάβει χώρα η παρουσίαση του εγχειριδίου από την εκδότρια Αλεξία Πετροπούλου και τον συγγραφέα Θανάση Πόραβο. Τέλος αποσπάσματα από κινητά και laptop θα διαβάσουν οι ηθοποιοί του δρώμενου.
Β. Θεατρική αναπαράσταση του εθίμου των μαντηλωμάτων. Το δρώμενο θα λάβει χώρα την Κυριακή 4 Αυγούστου ακολουθώντας το δρώμενο του αποχωρισμού στις 17:30 το απόγευμα. Το θεατρικό δρώμενο διάρκειας 40 λεπτών με κεντρική ιδέα την ζωή των μαστόρων και το έθιμο μπαξίσια ή μανδηλώματα που συνήθιζε ο Πρωτομάστορας και οι μάστοροί του να αναπαριστούν κατά την ολοκλήρωση του κτισίματος μιας γέφυρας ή ενός έργου, λέγοντας διάφορα αστεία, ευχές προς τους κατοίκους και δώρα προς τους μαστόρους όπως κάλτσες, φαγητό, ζεστά ρούχα για τον βαρύ χειμώνα τα οποία θα συνδυάζονται με αφηγήσεις για τον ποταμό-θεριό που γκρέμιζε τα γεφύρια τους αλλά και με χωρατά και παραδοσιακά τραγούδια χαράς για την αποπεράτωση του έργου.
Η ΥΠΟΘΕΣΗ:
Μια γυναίκα που μένει δίπλα στον ποταμό αφηγείται τις φοβέρες του ποταμού, τα μουγκρητά του και τον παρομοιάζει σαν “λυσσασμένο δράκο”. Εμφανίζεται η Γυναίκα του Πρωτομάστορα με έναν μουσικό που παίζει κλαρίνο και έναν ακόμα μουσικό που παίζει γκάιντα και αρχίζει να μοιράζει μπαξίσια (χαρίσματα) στους κατοίκους του χωριού για να γιορτάσουν την ολοκλήρωση του έργου. Η γυναίκα την διακόπτει λέγοντας της ότι έχει τραυματικές εμπειρίες για τον λυσσασμένο δράκο-ποταμό και φοβάται πως το γιοφύρι δεν θα στεριώσει και τη νύχτα θα γκρεμιστεί με τη δύναμη του ποταμού. Η Γυναίκα του Πρωτομάστορα την μαλώνει και συνεχίζει τα χαρίσματα της προς τους θεατές και καλεί τους μαστόρους να χορέψουν, να πουν τα χωρατά τους (που συνήθιζαν ως πειράγματα οι μάστοροι μεταξύ τους κατά την διαδικασία της αναστήλωσης της γέφυρας), να σφυρίξουν όμορφους σκοπούς όπως μόνο εκείνοι γνωρίζουν. Μπαίνει ο Πρωτομάστορας τραγουδώντας ένα δημοτικό τραγούδι. Ο Πρωτομάστορας είναι αγέρωχος στις απειλές του Ποταμού, δηλώνει πως δε φοβάται τη Μοίρα, ούτε πιστεύει σε Δράκους. Η Γυναίκα του Πρωτομάστορα υμνεί τον άντρα της και το νέο γεφύρι με λόγια εγκωμιαστικά, ενώ παράλληλα θρηνεί για τον πνιγμό της κόρης της στο ποταμό. Ο Πρωτομάστορας υπόσχεται ότι το γεφύρι θα στεριώσει για πάντα και καμία άλλη ζωή δεν θα χαθεί εξαιτίας της ορμητικής του μανίας. Τα τραγούδια, οι χοροί, τα χωρατά και τα δώρα συνεχίζονται και καταλήγουν σε ένα παραδοσιακό γλέντι με τους κατοίκους της περιοχής.
Γ. Θερινό εργαστήριο για την αναβίωση και ανάδειξη των μυστικών της πέτρας. Τέλος θα λάβει χώρα ένα θερινό εργαστήριο το οποίο στοχεύει στην ανάδειξη των μυστικών της πετράς και παράλληλα στην ενεργοποίηση των κατοίκων, τεχνιτών που θέλουν να ασχοληθούν με αυτήν την παράδοση, των νέων που θέλουν να μάθουν καθώς και των αρχιτεκτόνων και μηχανικών που θέλουν να εντρυφήσουν στα εν λόγω μυστικά και παραδόσεις.
Την επιστημονική επιμέλεια του εργαστηρίου την έχει το Εργαστήριο Πειραματικής Αντοχής Υλικών και Κατασκευών του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Α.Π.Θ. υπό τη διεύθυνση του Δρ. Κωνσταντίνου Κατάκαλου, Αναπληρωτή Καθηγητή. Συμμετέχουν από το ΑΠΘ η Καθηγήτρια Μαρία Στεφανίδου, ο Δρ. Νικόλαος Χατζηγώγος και ο υποψήφιος διδάκτορας Ιωάννης Μούρτος. Επίσης συμμετέχει ο πρωτομάστορας Αθανάσιος Πόραβος και ο μάστορας Λεωνίδας Κατσούγκρης οι οποίοι θα μεταλαμπαδεύσουν την τέχνη και τα μυστικά της πέτρας. Τέλος θα συμμετέχουν οι Ζωή Καρανίκου, Γιάννης Σκιπητάρης και Χάρης Νέστορας οι οποίοι θα μιλήσουν για τα ήθη, τα έθιμα, τις παραδόσεις του τόπου και την γλώσσα των μαστόρων.
Το αντικείμενο του Εργαστηρίου εντάσσεται στις ανωτέρω δύο δράσεις καθώς με αυτόν τον τρόπο ολοκληρώνεται σε ένα σύνολο η υλοποίηση της σπουδαίου έργου από λιθοδομή. Πιο συγκεκριμένα με το δρώμενο του αποχωρισμού ξεπροβοδίζεται ο μάστορας με το μπουλούκι του. Στη συνέχεια κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου συμμετέχουν όλοι στην ολοκλήρωση της έργου από λιθοδομή μαθαίνοντας τα μυστικά της πέτρας και τέλος με το δρώμενο του μαντηλώματος επισφραγίζεται η ολοκλήρωση του έργου και «ασημώνονται» οι μάστορες και οι συμμετέχοντες.
Συνοπτικά οι δράσεις του εργαστηρίου χωρίζονται σε τρεις βασικούς άξονες, τη θεωρία, την πράξη και τη συζήτηση σε περίπατους. Τα πρωινά λαμβάνει χώρα η πρακτική άσκηση όπου με τη βοήθεια των δασκάλων, όλοι οι συμμετέχοντες υλοποιούν ένα έργο, το οποίο θα κατασκευαστεί στο σχολείο του Κυπαρισσίου το οποίο είναι και λαογραφικό μουσείο. Για της ανάγκες του εργαστηρίου αλλά και της κοινότητας θα κατασκευαστούν πεζούλες από λιθοδομές εν ξηρώ (ξηρολιθιές) και με κονίαμα (αργολιθοδομές). Η διάρκεια του εργαστηρίου θα είναι δυόμιση ημέρες και οι συμμετέχοντες θα είναι 5 δάσκαλοι και 25 μαθητές.
ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Συνοπτικά οι δράσεις του εργαστηρίου χωρίζονται σε τρεις βασικούς άξονες: τη θεωρία, την πράξη και τη συζήτηση σε περίπατους.
Τα πρωινά λαμβάνει χώρα η πρακτική άσκηση όπου με τη βοήθεια των δασκάλων, όλοι οι συμμετέχοντες υλοποιούν ένα έργο, το οποίο θα κατασκευαστεί στο Σχολείο του Κυπαρισσίου το οποίο είναι πλέον λαογραφικό μουσείο. Για τις ανάγκες του εργαστηρίου αλλά και της κοινότητας θα κατασκευαστούν πεζούλες από λιθοδομές εν ξηρώ (ξηρολιθιές) και με κονίαμα (αργολιθοδομές).
Η διάρκεια του εργαστηρίου θα είναι δυόμιση ημέρες και οι συμμετέχοντες θα είναι 5 δάσκαλοι και 25 μαθητές.
Το Συνολικό πρόγραμμα των δράσεων παρουσιάζεται κατωτέρω.
| Πέμπτη | 1/8/2024 | |
| Έναρξη | 18:00 | Αναχώρηση συμμετεχόντων από Γρεβενά |
| 19:00 | Υποδοχή – Εκδήλωση για την έναρξη Εργαστηρίου |
| Παρασκευή | 2/8/2024 | |
| Κατασκευή και αποκατάσταση λίθινων κατασκευών Ι | 8:00 – 9:00 | Πρωινό στα Γρεβενά |
| 9:30 – 14:30 | Εισηγητές: Κωνσταντίνος Κατάκαλος – Αθανάσιος Πόραβος – Μαρία Στεφανίδου | |
| Θέμα: Κατασκευή ξηρολιθοδομής στο σχολείο Κυπαρισσίου Συντονιστής: Κωνσταντίνος Κατάκαλος | ||
| 14:30 – 16:00 | Μεσημεριανό – Διάλειμμα | |
| 16:00 – 16:30 | Εισηγητής: Δρ. Κων/νος Κατάκαλος, Αν. Καθηγητής ΑΠΘ | |
| Θέμα: Δομικά συστήματα από λιθοδομή – Μέθοδοι Αποκατάστασης | ||
| 16:30 – 17:00 | Εισηγητής : Δρ. Σοφοκλής Κωτσόπουλος, Επικ. Καθηγητής ΑΠΘ | |
| Θέμα: Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, η τέχνη της αποκατάστασης | ||
| 17:00 – 17:30 | Εισηγητής: Ζωή Καρανίκου Αρχαιολόγος- Φιλόλογος | |
| Θέμα: Διαβατήρια έθιμα των σιναφιών | ||
| 17:30 – 17:50 | Διάλειμμα | |
| 17:50 – 20:00 | Περίπατος στο χωριό με στάση στα παραδοσιακά πέτρινα σπίτια του. Ξενάγηση στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου (διατηρητέο μηνημείο του ΥΠΠΟ), στο εικονοστάσι και στο πέτρινο γεφύρι του γλύπτη Βράγκα. |
| Σάββατο | 3/8/2024 | |
| Κατασκευή και αποκατάσταση λίθινων κατασκευών ΙΙ | 8:00 – 9:00 | Πρωινό στα Γρεβενά |
| 9:30 – 14:30 | Εισηγητές: Κωνσταντίνος Κατάκαλος – Αθανάσιος Πόραβος – Μαρία Στεφανίδου Θέμα: Κατασκευή αργολιθοδομής στο σχολείο Κυπαρισσίου Συντονιστής: Κωνσταντίνος Κατάκαλος | |
| 14:30 – 16:00 | Μεσημεριανό – Διάλειμμα | |
| 16:00 – 16:30 | Εισηγήτρια : Δρ. Μαρία Στεφανίδου, Καθηγήτρια ΑΠΘ | |
| Θέμα: Οι ιδιότητες του λίθου στο χρόνο | ||
| 16:30 – 17:00 | Εισηγητής: Βάνα Γεωργαλά, Αρχιτέκτονας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας | |
| Θέμα: Η σημασία της συνύπαρξης λίθου με πηλό | ||
| 17:00 – 17:15 | Εισηγητής: Γιώργος Τσότσος | |
| Θέμα: Τα πέτριμα γεφύρια της Μακεδονίας | ||
| 17:15 – 17:30 | Εισηγητής:Σκιπητάρης Ιωάννης | |
| Θέμα: Τα “κουδαρίτικα”. Η συνθηματική γλώσσα των μαστόρων | ||
| 17:30 – 17:50 | Διάλειμμα | |
| 17:50 – 20:00 | Επίσκεψη στο γειτονικό χωριό της Καλλονής (διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός). |
| Κυριακή | 4/8/2024 | |
| Δρώμενα Α. Τα μαντηλώματα Β. Ο λόφος των δακρύων | 8:00 – 9:00 | Πρωινό στα Γρεβενά |
| 9:00 – 11.00 | Περιήγηση στα πετρόκτιστα κτήρια των Γρεβενών (ρολόι) | |
| 12:00 – 14:00 | Δρώμενο. “Μπαχτσίσια ή μαντηλώματα” | |
| 14:00 – 17:00 | Διάλειμμα & φαγητό | |
| 17:30 – 19.00 | Δρώμενο “Μπαχτσίσια ή μαντηλώματα”- Δημοτικό Σολείο Κυπαρισσίου | |
| 19.00- 20.00 | Δρώμενο ” Ο αποχαιρετισμός του μπουλουκιού”-Ράχη Δακρύων | |
| 21.00 | Μουσική βραδιά με το συγκρότημα «΄Ορη Χάλκινοι» |
| Δευτέρα | 25/8/2024 | |
| Νέα δόμηση με πέτρα | 8:00 – 9:00 | Πρωινό |
| 9:00 – 9:30 | Εισηγητές: Ντίνα Γκίκα και Άννα Μπατσή, Γεωλόγοι | |
| Θέμα: Το Παγκόσμιο Γεωπάρκο UNESCO Γρεβενών-Κοζάνης: η Γη της Τηθύος | ||
| 9:30 – 10:00 | Εισηγητής: Δρ. Κων/νος Κατάκαλος, Αν. Καθηγητής ΑΠΘ Θέμα: Η σημαντικότητα της πιστοποίηση των υλικών και του τρόπου δόμησης | |
| 10:00 – 10:30 | Εισηγητής: Το σύνολο της ομάδας καθηγητών | |
| Θέμα: Συζήτηση και συμπεράσματα | ||
| 10:30 – 11:00 | Διάλειμμα | |
| 11:00 – 12:00 | Τελετή λήξης | |
| 13:00 | Αναχώρηση συμμετεχόντων για Γρεβενά-Απονομή βεβαιώσεων |
Κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου θα πραγματοποιηθεί επίσκεψη σε καταστευές παραδοσιακής δόμησης της περιοχής
Για την υλοποίηση του έργου συμμετέχουν και συλλειτουργούν οι:
- Πολιτιστικός σύλλογος Κυπαρισσίου
- Δημόπουλος Φώτης (Πρόεδρος)
- Καρανίκου Ζωή (Γραμματέας)
- Οικονόμου Βασίλης (Αντιπρόεδρος)
- Παπαδοπούλου Θεοδώρα (Ταμίας)
- Παπανικολάου Γιώργος (Μέλος)
- Σίμου Αργυρούλα (Μέλος)
- Παπαϊωακείμ Χριστίνα (Μέλος)
- Επιστημονικό προσωπικό ΑΠΘ
- Αν. Καθ. Κωνσταντίνος Κατάκαλος, ΑΠΘ
- Καθ. Μαρία Στεφανίδου, ΑΠΘ
- Δρ. Νικόλαος Χατζηγώγος, ΑΠΘ
- κ. Βάνα Γεωργαλά, ΥΔ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
- κ. Άννα Μπατσή και κ. Ντίνα Γκίκα, Υπεύθυνοι Γεωλόγοι Γεωπάρκου Γρεβενών – Κοζάνης
- Οι πρωτομάστορες
- Αθανάσιος Πόραβος
- Λεωνίδας Κατσούγκρης
- Οι ηθοποιοί, οι μουσικοί, η σκηνοθέτης, το studio:
- Γιάννης Παπαθύμνιος
- Αλεξία Πετροπούλου
- Έμυ Στυλιανίδου
- Τραγούδι – Από τους ηθοποιούς
- Κλαρίνο: Γιάννης Παπαθύμνιος
- Γκάιντα/φλογέρα: Θανάσης Γκινοσάτης
- Μουσική σύνθεση: Ευάγγελος Κάλοου
Ενορχήστρωση: Underground Sound Studio
Κείμενο-Σκηνοθεσία, Αλεξία Πετροπούλου
Μουσικό Συγκρότημα: Όρη Χάλκινοι
Εθελοντές
Οι κάτοικοι της κοινότητας Κυπαρισσίου
Ο ιππικός όμιλος Σιάτιστας
Κοινότηα και Πολιτιστικός Σύλλογος Συδένδρου
Οι 25 συμμετέχοντες στο εργαστήριο (θα γίνει ανοιχτή πρόσκληση)